"Nếu một ngày nào đó trong trường học không còn bạo lực thì đó là ngày người lớn không đánh nhau nữa. Trẻ con sẽ chỉ nhìn nhau bằng ánh mắt yêu thương thuần túy mà thôi", ông nói.
Đó là cách trả lời thông minh và cá tính, khéo léo hóa giải những bức xúc trên nghị trường về một hiện tượng mà tôi tin là khó có thể hết hẳn, như mong đợi của người hỏi.
Tôi từng nghĩ trẻ con đánh nhau là chuyện "bình thường". Tôi nhớ ngày nhỏ đi học cũng nhiều lần đứng trước thử thách như thế. Mấy cậu xóm trên thường chặn đường gây gổ với anh em xóm dưới. Mấy bạn học yếu hơn cũng thích "động chân động tay" với mấy bạn học giỏi, hay được thầy cô khen. Một tâm lý tỵ nạnh rất trẻ con thường tình. Về cơ bản, trừ một vài trường hợp đặc biệt, trẻ con đánh nhau vẫn chỉ là chuyện vô hại thường tình, không để lại hậu quả gì quá nghiêm trọng.
Nhưng bây giờ, mức độ bạo lực học đường đã tăng cao. Chuyện không còn bình thường nữa, khi liên tiếp có những đứa trẻ tử vong vì bị bạn đánh, khi học sinh thậm chí mang theo hung khí để tấn công bạn học.
Hôm đó, Bộ trưởng Sơn còn chia sẻ về nỗi đau đáu của người làm giáo dục với vấn đề bạo lực học đường, và những nỗ lực của trường học nhằm giảm bớt tình trạng đó.
Nhưng rõ ràng, không gian và thời gian của trẻ không đóng khung trong trường học mà đẩy rộng ra ngoài xã hội, thậm chí, không giới hạn trong thế giới thực, mà mở ra ở cả thế giới ảo. Trách nhiệm không thể chỉ dồn về cho một bộ hay một trưởng ngành.
Trẻ con bây giờ có điều kiện tốt hơn rất nhiều, được chăm lo, săn sóc cả về dinh dưỡng và giáo dục. Tuy nhiên, vấn đề nảy sinh khi trẻ được chăm lo thái quá, dẫn đến tâm lý ích kỷ. Nhiều trẻ em coi "được chăm bẵm" là chuyện đương nhiên, không đoái hoài đến chiều ngược lại - là nghĩa vụ quan tâm tới người khác. Không ít người bạn của tôi than phiền, họ cho con đi học nước ngoài nhưng cả năm con không chủ động gọi về hỏi thăm cha mẹ. Vẫn chỉ một chiều là cha mẹ lựa múi giờ để gọi cho con, hỏi thăm, nhắc nhở, động viên... Được nuông chiều sinh ra hư hỏng là bài học nhãn tiền.
Lại có người bảo áp lực học hành, kỳ vọng quá mức của cha mẹ cũng khiến trẻ chai sạn, vô cảm dẫn đến xu hướng giải quyết mọi vấn đề bằng nắm đấm. Đặc biệt, không gian mạng với phim ảnh, trò chơi điện tử bạo lực cũng cổ động cho tâm lý "yêng hùng", "đại hiệp", không ngán ngại làm bất cứ điều gì để thỏa mãn tự ái cá nhân.
Xã hội hiện đại làm nảy sinh những căn bệnh của thời hiện đại. Tâm lý nóng nảy, bức xúc, những trường hợp trẻ gặp vấn đề về sức khỏe tâm thần ngày càng nhiều.
Người giữ nhịp - là thầy cô - đứng trước nhiều áp lực. Không ít giáo viên thủ thế, né tránh giải quyết các mâu thuẫn của học trò vì ngại áp lực từ phụ huynh, ngại những rắc rối; hoặc đơn giản là thầy cô cũng quá tải công việc nên không còn thời gian quán xuyến hết. Có cô giáo chia sẻ với tôi, chính giáo viên cũng cần chăm sóc và tư vấn tâm lý, giảm căng thẳng và áp lực tinh thần.
Trong khi đó, phụ huynh lại bận rộn lo cơm áo gạo tiền. Cuối cùng ai cũng lo lắng, nhưng chưa ai làm gì đủ nhiều để ngăn ngừa chuyện đánh nhau của con trẻ.
Khi thầy cô và gia đình không nắm bắt được tình hình, diễn biến tâm lý đứa trẻ, khi mâu thuẫn nảy sinh không được giải quyết sớm, thì những tình huống bột phát dễ nảy sinh. Điều nguy hiểm là nhiều vụ cố ý gây thương tích, cố ý hành hung và sỉ nhục tập thể đã không được ngăn chặn kịp thời, dù rất nhiều người chứng kiến. Không ít vụ việc còn được đám đông hò reo cổ vũ, quay video đưa lên mạng câu views... Sự can thiệp, ngăn ngừa của cộng đồng trong nhiều trường hợp đã không diễn ra như lẽ ra phải thế. Thậm chí tiếng cổ vũ của đám đông còn đổ thêm dầu vào lửa làm bạo lực phát tác mạnh hơn và hậu quả trầm trọng hơn.
Rõ ràng, nếu trẻ con vẫn đánh nhau với trẻ con theo kiểu bình thường, bạo lực học đường đã không thành vấn đề nóng trên nghị trường Quốc hội và gây bất an trong cộng đồng. Nếu ngăn ngừa bạo lực, tẩy chay bạo lực là ý thức ăn sâu trong nếp nghĩ học trò, là trách nhiệm thường trực của thầy cô, là trăn trở thường ngày của mỗi bậc làm cha mẹ, chắc chắn tình hình đã được cải thiện.
Giải pháp lúc này là phải tăng cường ý thức phòng chống bạo lực học đường, nâng cao kỹ năng sống hài hòa và yêu thương của trẻ. Cần chăm sóc về tâm lý và y tế cho những đứa trẻ có tâm tính đặc biệt, có xu hướng gây gổ và ưa dùng bạo lực. Cần cho trẻ thấy sự cần thiết phải trao đổi, chia sẻ với cha mẹ, thầy cô thay vì giấu giếm và bột phát tự giải quyết mâu thuẫn theo hướng tiêu cực.
Cuối cùng là phải có hình thức xử phạt nghiêm minh và thích đáng. Trẻ em đến tuổi tự nhận thức sẽ hiểu hậu quả với cá nhân và gia đình khi cố ý gây ra lỗi lầm nghiêm trọng.
Người lớn, đã trưởng thành và có đầy đủ nhận thức về hành vi, vẫn có thể xô xát vì một va chạm nhỏ trên phố. Nên một mặt, xã hội phải chấp nhận ở mức nào đó những mâu thuẫn, xung đột tuổi học trò; mặt khác, mỗi người, cần góp một tay để thay đổi tình hình: bằng một tiếng can ngăn, một cuộc điện thoại báo tin, một lời hỏi han con cái mỗi ngày...
Mâu thuẫn trẻ con, thay vì bị tích tụ chờ bùng lên, sẽ dịu đi hoặc biến mất nếu được hóa giải kịp thời.
Đỗ Chí Nghĩa